Tα έθιμα της Καθαρής Δευτέρας

Tα έθιμα της Καθαρής Δευτέρας

Ονομάστηκε έτσι από την ψυχική κάθαρση των χριστιανών, οι οποίοι νηστεύουν το κρέας για σαράντα ημέρες, μιμούμενοι έτσι την νηστεία του Χριστού στην έρημο. Κάθε περιοχή της Ελλάδας την γιορτάζει και με διαφορετικό τρόπο.

Τα Κούλουμα μπορεί να έχουν ρίζες στην Αθήνα, ωστόσο οι εορτασμοί γίνονται σε όλη την Ελλάδα. Στα περισσότερα ελληνικά νοικοκυριά έχει ήδη ξεκινήσει το νηστίσιμο φαγοπότι της Δευτέρας, από το οποίο δεν λείπουν φυσικά οι λαγάνες, ο ταραμάς, ο χαλβάς και τα καλαμαράκια. Και επειδή, ως γνήσιοι Έλληνες, δεν χάνουμε ποτέ την αισιοδοξία μας, έχουμε ήδη προμηθευτεί το χαρταετό που θα πετάξουμε, ενώ σε πολλές περιοχές της χώρας πραγματοποιούνται διάφορες εκδηλώσεις. 
Ετυμολογικά για την λέξη «Κούλουμα» υπάρχουν πολλές εκδοχές ως προς την προέλευση και τη ερμηνεία. Ο πατέρας της ελληνικής λαογραφίας, Νικόλαος Πολίτης, υποστηρίζει ότι η λέξη προέρχεται από το λατινικό «cuuiulus», που σημαίνει αφθονία, αλλά και τέλος. Τα κούλουμα εκφράζουν, δηλαδή, τον επίλογο της Αποκριάς και παράλληλα την έναρξη της περιόδου της Σαρακοστής (σαράντα ημέρες για το Πάσχα).
Μια άλλη εξίσου πιθανή θεωρία θέλει τα κούλουμα να προέρχονται από την, επίσης λατινική, λέξη «columna» –που σημαίνει κίονας, κολώνα– κι αυτό γιατί οι Αθηναίοι συνήθιζαν να γιορτάζουν την Καθαρή Δευτέρα στις «κολώνες», δηλαδή στις Στήλες του Ολυμπίου Διός, χωρίς φυσικά να ξεχνούν να πάρουν μαζί τους το χάρτινο σύνεργο του υπαίθριου παιχνιδιού, που τελικά επικράτησε ως έθιμο.
Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι από τον χριστιανικό λαό και σημαίνει πνευματική και σωματική “κάθαρση”. Επίσης, μια άλλη εκδοχή είναι πως ονομάστηκε έτσι επειδή οι νοικοκυρές καθάριζαν τα σκεύη τους όλη μέρα από το φαγοπότι της αποκριάς.

Έθιμα της Καθαρής Δευτέρας σε όλη την Ελλάδα

Ο «Βλάχικος Γάμος» της Θήβας Το έθιμο αυτό χρονολογείται από το 1830 και έχει να κάνει με τα προξενιά που γίνονταν τότε. Σήμερα πραγματοποιείται παραδοσιακά με το ξύρισμα του γαμπρού και το στόλισμα της νύφης η οποία στην πραγματικότητα είναι άνδρας! Παράλληλα όλοι οι παρευρισκόμενοι γιορτάζουν τα Κούλουμα με σατιρικά τραγούδια και πολύ χορό.

 

Στη Νάξο αναβιώνουν στοιχεία της διονυσιακής λατρείας, όπως οι «Κουδουνάτοι» και οι «Φουστανελάτοι». Την Καθαρά Δευτέρα, ξεχύνονται στους δρόμους οι «φουστανελάτοι», φορώντας φουστανέλες και σχηματίζοντας ομάδες, τα μπαϊράκια, με αρχηγό τον μπαϊραχτάρη, αυτόν δηλαδή που κρατάει το μπαϊράκι της ομάδας, ένα χοντρό καλάμι με χρωματιστό μαντήλι στην άκρη.
Οι ομάδες αυτές, τιμούν με την επίσκεψη τους τις γυναίκες των διπλανών χωριών, χορεύοντας μαζί τους στην κεντρική πλατεία με τη συνοδεία βιολιών και λαούτων. Με τη σειρά τους οι γυναίκες κάθε χωριού, τους περιποιούνται με φαγητά γλυκά και κρασί.

Στην Θράκη για παράδειγμα, οι κάτοικοι φτιάχνουν έναν ξύλινο σκελετό καμήλας , τον οποίον σκεπάζουν με πολύχρωμα κιλίμια. Κάτω από τον σκελετό κάθονται δύο άντρες, ενώ πάνω του τοποθετείται ο Βασιλιάς Καρνάβαλος. Η «καμήλα» αρχίζει να περπατάει συνοδευόμενη από δύο καμηλιέρηδες, οι οποίο μάλιστα σύμφωνα με το έθιμο τσακώνονται μεταξύ τους με αποτέλεσμα ο ένας να σκοτωθεί. Πρόκειται για μια αναπαράσταση της ζωής και του θανάτου.

Στην Βόνιτσα, οι ψαράδες καταδικάζουν το Γληγοράκη ψαρά, ο οποίος σύμφωνα με τον μύθο απαρνήθηκε την θάλασσα για να βρει την τύχη του στην στεριά, φτιάχνοντας ένα αχυρένιο ομοίωμα το οποίο και περιφέρουν σε όλο το χωριό πάνω σε ένα γάιδαρο. Στο τέλος ο Γληγοράκης ρίχνεται σε μια βάρκα στα ανοιχτά και φλέγεται.

Στα χωριά της Χίου Μεστά και Ολύμποι, αναβιώνει το έθιμο του «Αγά», το οποίο έχει τις ρίζες του στην τουρκοκρατία και πρόκειται για μια παρωδία δίκης, στην οποία οι «κατηγορούμενοι» δικάζονται για παραπτώματα πάσης φύσεως – χρηματικά, ιδιοκτησιακά και ερωτικά.

Στην Ξάνθη, στον δήμο Σταυρούπολης τελείται το έθιμο της καμήλας, σύμφωνα με το οποίο οι κάτοικοι μαζί με τους επισκέπτες μεταμφιέζονται κάνοντας διάφορους ήχους και μουτζουρώνοντας ο ένας τον άλλο, σε μια παρέλαση χρωμάτων και χαράς με οδηγό ένα ομοίωμα καμήλας και έναν ενήλικο να παριστάνει τον καμηλιέρη Άραβα.

Στο χωριό Μεσότοπο στην Λέσβο, οι νεαροί «Κουδουνάτοι», παραμονή της Καθαρής Δευτέρας, συγκεντρώνονται στον δρόμο, όπου οι γεροντότεροι τους φορούν βαριά κουδούνια, φροντίζοντας ώστε να είναι σταθερά τοποθετημένα. Ύστερα φορούν στο κεφάλι τους κομμένες νεροκολοκύθες, δένουν στον λαιμό τους λουριά με χάντρες και μικρά κοχύλια και κατευθύνονται προς το φούρνο της γειτονιάς, όπου βάφει ο ένας τον άλλον με μουτζούρα. Από εκεί ξεκινούν την πορεία τους στο χωριό, προκαλώντας αναταραχή στους κατοίκους που «τρομάζουν» με την μεταμφίεση τους.

Το έθιμο των Μουντζούρηδων στον Πολύσιτο της Βιστωνίδας Εδώ η προετοιμασία ξεκινά από την προηγούμενη μέρα με την παρασκευή της παραδοσιακής Λαγάνας και το βράσιμο της φασολάδας από τις γυναίκες του χωριού, για να προσφέρουν στους επισκέπτες τους την επόμενη μέρα. Τους επισκέπτες τους περιμένει μια έκπληξη, αφού τους υποδέχονται δύο μεταμφιεσμένοι οι οποίοι προσπαθούν να τους μουντζουρώσουν με την καπνιά από το καζάνι που έβραζε η φασολάδα έτσι ώστε όλοι να γιορτάσουν την Καθαρή Δευτέρα μασκαρεμένοι!

Στον Τύρναβο της Λάρισας, οι ντόπιοι τιμούν τον θεό της βλάστησης και της γονιμότητας πίνοντας, τραγουδώντας, χορεύοντας, κρατώντας ψεύτικους φαλλούς και τρώγοντας το κατάλληλο έδεσμα (μπουρανί).
Το «μπουρανί» είναι τούρκικη λέξη και σημαίνει λαχανόρυζο (ή σπανακόρυζο) και σήμερα αποτελεί έδεσμα σε μορφή σούπας, από σπανάκι, τσουκνίδα, και ξύδι, που… σηματοδοτεί την έναρξη του χορού, των τραγουδιών και των άσεμνων εκφράσεων και των πειραγμάτων.

Η… εκτέλεση της γριάς Συκούς στη Μεσσήνη

Στη θέση Κρεμάλα στη Μεσσήνη, γίνεται η αναπαράσταση της εκτέλεσης της γριάς Συκούς, μιας γερόντισσας που κρεμάστηκε στην τοποθεσία αυτή με εντολή του Ιμπραήμ Πασά. Μετά την αναπαράσταση, μπορεί κάθε επισκέπτης να «κρεμαστεί» από τους ψευτοδήμιους της κρεμάλας.
Το απόγευμα της ίδιας ημέρας, πραγματοποιείται παρέλαση με άρματα, μεταμφιεσμένους μικρούς και μεγάλους και χορευτικά συγκροτήματα.

Το «Λαϊκό Δικαστήριο των Ανήθικων Πράξεων» στην Κάρπαθο

Την Καθαρά Δευτέρα στήνεται στην Κάρπαθο το «Λαϊκό Δικαστήριο των Ανήθικων Πράξεων», που αποτελεί μια ευκαιρία, κάθαρσης και απονομής της δικαιοσύνης στο ξεκίνημα της Σαρακοστής.
Κατηγορούμενοι είναι όσοι «ασχημονούν» ή προκαλούν με τις χειρονομίες τους, κάποιους άλλους. Οι «κατηγορούμενοι» οδηγούνται από τους «Τζαφιέδες», ένα είδος τοπικών χωροφυλάκων, που έχουν επιφορτιστεί με τη σύλληψη των «δραστών», ενώπιον της δικαιοσύνης. Οι γέροντες του νησιού, αναλαμβάνουν να δικάσουν τους «ασεβείς» και κάπως έτσι ξεκινούν αυτοσχέδιοι αστεϊσμοί και πειράγματα, σαν προπομπός της γιορτής που θα ακολουθήσει.

Αλευρομουτζουρώματα στο Γαλαξίδι

Το Γαλαξίδι, το απόγευμα της Kαθαράς Δευτέρας, θυμίζει… εμπόλεμη ζώνη. Ομάδες ντόπιων, χωρισμένοι σε ομάδες, «μάχονται» μεταξύ τους στοχεύοντας, ο ένας τον άλλον, με αλεύρι και χρωματιστή σκόνη. Η συνήθεια έμεινε στην ιστορία ως «αλευροπόλεμος» ή «αλευρομουτζουρώματα» και γιορτάζεται από την «εποχή των καραβιών», γύρω στο 1840.
Οι συμμετέχοντες συγκεντρώνονται στο λιμάνι όπου αρχίζει ο αλευρομουτζουροπόλεμος με αλεύρι ή φούμο, γι’ αυτό και τα παλιά ρούχα ή κάποια ειδική στολή από νάιλον είναι απαραίτητα!
Και ο κατάλογος με τα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας σε όλη την Ελλάδα, είναι μακρύς: ο «καλόγερος» στο Καλαμπάκι Δράμας, η Κηδεία της Μάσκας στη Ζάκυνθο
Εσείς που θα γιορτάσετε τα Κούλουμα;

Πηγές:

www.in2life.gr

thesecretrealtruth.blogspot.com

http://www.travelstyle.gr